Hưởng ứng phong trào “Về nguồn”, liên đội trường THCS Thăng Long đã triển khai hoạt động “Giới thiệu một di tích lịch sử nổi tiếng của Hà Nội” nhân dịp kỉ niệm ngày thành lập Đảng cộng sản Việt Nam, đó là Nhà tù Hỏa Lò. Sau khi nhận được sự chỉ đạo từ Ban giám hiệu nhà trường và Đoàn Đội, các lớp đồng loạt tiến hành theo chủ đề tại giờ sinh hoạt đầu tuần.
Nhà tù Hỏa Lò là một địa điểm du lịch nổi tiếng, một di tích lịch sử không thể bỏ qua khi đến với thủ đô Hà Nội. Bởi lẽ nơi đây đã chứa đựng một phần nỗi đau của dân tộc Việt Nam trong suốt quá trình Thực dân Pháp đô hộ. Nơi đây được mệnh danh là địa ngục trần gian, nơi giam giữ và hành quyết các chiến sĩ cộng sản, ghi đầy những dấu tích lịch sử đau thương, bi hùng. Nằm ở số 1 phố Hỏa Lò, Hà Nội, xưa kia vùng đất này thuộc địa phận thôn Phụ Khánh, tổng Vĩnh Xương, huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, trấn Sơn Nam. Ngày đó, Phụ Khánh là nơi chuyên sản xuất các loại gốm sứ đất nung, nên khu vực này có tên là làng Hỏa Lò. Sau khi thực dân Pháp kiểm soát Hà Nội, chúng đã biến mảnh đất này thành nhà tù nên người dân thường gọi là Nhà tù Hỏa Lò, tuy nhiên tên thật của nhà tù là Maison Centrale có nghĩa là Nhà tù Trung ương hay Ngục thất Hà Nội.
Nhà tù Hỏa Lò thời ấy được dựng lên với mục đích thực hiện mưu đồ đàn áp những ai đối đầu với chế độ thuộc địa. Vì lẽ đó mà nó được xây dựng với quy mô lớn và kiên cố vững chắc thuộc loại nồi đồng cối đá nhất bấy giờ. Năm 1896, nhà tù được xây dựng với những yêu cầu vô cùng cao về mặt thiết kế cũng như vật liệu xây dựng, trong đó tất cả các kim loại, bản lề, ke cửa, ổ khóa, … đều phải được nhập từ Pháp và có chất lượng hàng đầu. Xung quanh Nhà tù được bảo vệ bởi bức tường bằng đá cao 3,5m, rộng 0,5m. Bốn góc là bốn tháp canh có khả năng bao quát cả trong lẫn ngoài khu vực Nhà tù Hỏa Lò. Không chỉ có thế, bên trên bức tường là mảnh chai, dây thép gai vô cùng dày đặc để người tù không thể vượt qua bức tường trừ phi có sự giúp đỡ từ người khác.
Dưới thời Pháp thuộc, Hỏa Lò được thiết kế với những hạng mục: Một nhà dùng cho canh gác; một bệnh xá; một nhà thương bố thí; hai nhà giam bị can; một phân xưởng thợ mộc, sắt, may, da; năm nhà giam tù nhân; bốn trại xà lim để giam tử tù, tù nhân nguy hiểm. Thiết kế ban đầu của nhà tù chỉ giam giữ khoảng 500 người nhưng thực tế, đã có lúc lên đến 2000 người. Nơi đây giam giữ với những người bị án từ 5 năm trở xuống hoặc tử tù, còn những người bị án trên 5 năm sẽ được chuyển đến nhà tù Sơn La, Côn Đảo, …
Nhà tù Hỏa Lò được biết đến là địa ngục trần gian, là nhà tù khủng khiếp nhất Đông Nam Á bấy giờ. Nơi đây đồng thời được trang bị những thứ vũ khí tra tấn kinh hoàng và rất nhiều những hình thức ép cung, tra tấn vô cùng dã man, tàn bạo. Điển hình nhất là máy chém thời trung cổ - thứ vũ khí tra tấn ác mộng nhất khiến nhà tù Hỏa Lò lọt top những nhà tù đáng sợ nhất thế giới. Máy chém được thiết kế bằng 2 cột gỗ cao 4m, phía trên là lưỡi đao lớn được giữ bởi chốt, được kích hoạt khi thực hiện những pha tử hình man rợ. Phía dưới là hai miếng ván hình bán nguyệt ghép với nhau thành hình tròn, để giữ đầu của tử tù, phía trước là hộc sắt để đựng đầu tử tội. Khi xưa, máy chém này cũng đã được dùng để hành quyết những chiến sĩ của Việt Nam. Điển hình là chém 7 đồng chí trong tổ chức Việt Nam Quang phục hội tháng 9 năm 1913, 13 chiến sĩ Việt Nam Quốc dân đảng vào ngày 15 tháng 6 năm 1930 đứng đầu là Nguyễn Thái Học trong cuộc khởi nghĩa Yên Bái. Và tiếp đó là hai chiến sĩ Cộng sản tiêu biểu Nguyễn Đức Cảnh và Hồ Ngọc Lân tháng 7 năm 1932.
Không thể bỏ qua một nơi khác trong nhà tù: Cachot - ngục tối, địa ngục của địa ngục, chuyên để giam giữ những kẻ có hành vi cố ý chống đối và những phạm nhân nguy hiểm. Đúng như tên gọi, nơi đây vô cùng tối tăm, thiếu không khí và rất chật hẹp. Cachot là nỗi ác mộng kinh hoàng với bất kỳ phạm nhân nào, với những màn tra tấn, đánh đập dã man, tù nhân bị giam giữ ăn ở, ngủ nghỉ, vệ sinh tại chỗ. Hầu như những tù nhân ở đây sau một thời gian đều bị ghẻ lở, phù nề, điên loạn.
Tra tấn, đàn áp dã man là thế nhưng không thể khuất phục tinh thần, ý chí bất khuất quật cường của các chiến sĩ Cách mạng. Những buổi tuyên truyền phong trào, tư tưởng cách mạng của Đảng vẫn âm thầm diễn ra bất chấp những trận đánh đập của cai ngục. Chính nơi đây ngọn lửa phục hận, ánh sáng hy vọng vẫn len lỏi khắp các ngóc ngách tối tăm của nhà tù.
Hàng loạt hành trình vượt ngục “thần kỳ” của các chiến sĩ cách mạng tại Nhà tù Hỏa Lò năm 1932, 1945, 1951 được thực hiện bằng các hình thức: Thăng thiên (trèo tường), Độn thổ (chui cống ngầm) và Vuốt râu hùm (đi qua cửa ngục). Cuộc vượt ngục đầu tiên của những người tù cộng sản được tổ chức thành công vào ngày 24/12/1932 do các đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Nguyễn Tạo tổ chức. Sau ngày Nhật đảo chính Pháp 9/3/1945, lợi dụng sơ hở của địch, đã có 150 người tù cộng sản vượt ngục thành công bằng nhiều cách khác nhau. Các đồng chí như Trần Đăng Ninh, Trần Tử Bình, Đỗ Mười, ... đã vượt ngục thành công, bổ sung nguồn cán bộ vô cùng quý giá cho Đảng ta, góp phần vào thành công của cuộc cách mạng Tháng Tám năm 1945. Đặc biệt là cuộc vượt ngục của 16 tử tù qua đường cống ngầm vào đêm Giáng sinh năm 1951qua lời kể của ông Trần Văn Cử - cựu tù Hỏa Lò, nguyên PNC Ủy ban bảo vệ bà mẹ trẻ em Trung Ương: “Chúng tôi bắt đầu mở cống trôi. Đó là cống chính rộng dài khoảng 10m, sau đó đến cống hẹp, phân rác ngập tới nửa người, bên trên toàn là gián nhưng tôi không hề sợ mà vẫn tiếp tục bò ra ngoài.”
Từ sau 1954, nhà tù được Chính quyền và nhân dân ta sử dụng với tên gọi “Trại tạm giam phạm nhân Hà Nội”. Trong những năm 1964 - 1979, nhà tù Hỏa Lò được dùng để giam giữ những phi công Mỹ và tù binh chiến tranh biên giới.
Nhà tù Hỏa Lò vừa là minh chứng về sự hy sinh, chịu đựng gian khổ, tinh thần chiến đấu kiên cường, quật khởi trước thực dân Pháp của các chiến sĩ cách mạng, vừa là bản án tố cáo những tội ác man rợ của chế độ thực dân Pháp trong thời kỳ đô hộ ở Việt Nam. Hiện nay, nhà tù Hỏa Lò đã trở thành nơi giáo dục truyền thống yêu nước, cách mạng tới mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ của Thủ đô, đồng thời thu hút vô số khách du lịch trong nước và quốc tế đến tham quan. Không những thế, nhà tù Hỏa Lò cũng đã trở thành một trường học đặc biệt cho nhiều thế hệ người Việt Nam, đặc biệt là các em học sinh. Mỗi câu chuyện về các hiện vật hay những đoạn hồi ký được chính những cựu tù chính trị ghi lại là những bài học mang tính nhân văn sâu sắc, để mỗi người biết trân trọng những gì mình có được ngày hôm nay và nỗ lực hơn nữa vì một nước Việt Nam hùng cường.
Hoạt động có ý nghĩa này đã giúp các em học sinh có thêm những kiến thức về lịch sử dân tộc, giúp các em hiểu và biết ơn các thế hệ cha anh đã hy sinh cả cuộc đời để bảo vệ Tổ quốc, đồng thời yêu mến và tự hào về nơi mà mình được sinh ra và lớn lên. Không chỉ vậy, hoạt động còn mang ý nghĩa càng thiết thực và sâu sắc hơn đối với đội ngũ học sinh cảm tình Đoàn khi sắp tới đây, các em sẽ được vinh dự đứng trong hàng ngũ của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh.
Đăng Thị Thơm - GV tổ Văn Sử